Οδηγός Αγοράς για την σωστή επιλογή Αστρονομικού Εξοπλισμού
Αυτή είναι μία συνηθισμένη ερώτηση από αρχάριους ερασιτέχνες αστρονόμους, στην οποία θα προσπαθήσω να απαντήσω αρχικά σύντομα με κάποια παραδείγματα από την καθημερινότητα και στη συνέχεια πιο αναλυτικά προκειμένου κάποιος να αποκτήσει μια σφαιρική εικόνα για το θέμα και να κάνει την καλύτερη για αυτόν επιλογή.
Η επιλογή του τηλεσκοπίου σας θα πρέπει να γίνει συναρτήσει πολλών παραγόντων, όπως π.χ. των δεξιοτήτων σας και το προφίλ του χαρακτήρα σας. Με τα επιπλέον δεδομένα που θα βρείτε διαβάζοντας τα παρακάτω, θα είστε πιο έτοιμοι και πιο σίγουροι για τις ουσιαστικές σας ανάγκες και τα «θέλω σας», πριν από την στιγμή που θα απευθυνθείτε σε κατάστημα τηλεσκοπίων, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα λανθασμένης τελικής απόφασης.
Ο λόγος που με έκανε να γράψω σχετικά με την αγορά τηλεσκοπίου είναι γιατί θεωρώ πως το θέμα έχει πολλές παραμέτρους που με το χρόνο μεταβάλλονται. Επίσης, στο διαδίκτυο υπάρχουν πολλές φορές ελλιπείς ή εσφαλμένες οδηγίες και συμβουλές γραμμένες από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν την αστρονομική ορολογία των οπτικών οργάνων και τις ανάγκες της κάθε περίπτωσης μελλοντικού χειριστή τηλεσκοπίου. Τέλος, θεωρώ πως για να έχει κάποιος άρτια και αμερόληπτη γνώμη σε ένα τέτοιο άγνωστο για τους περισσότερους θέμα, είναι αναγκαίο να διαθέτει μακρόχρονη εμπειρία τόσο στη βραδινή παρατήρηση, όσο και στο χειρισμό διαφορετικών κατηγοριών τηλεσκοπίων και των αξεσουάρ που είναι συμβατά μεταξύ τους.
Το άρθρο χωρίζεται σε δύο κεφάλαια Α και Β.
Το Α κεφάλαιο απευθύνεται σε φυσικά πρόσωπα, οικογένειες ή άλλες κοινωνικές ομάδες, που δεν έχουν γνώσεις και κανένα βίωμα από παρατήρηση μέσα από τηλεσκόπιο και σε αρχάριους με ελάχιστη εμπειρία χειρισμού τηλεσκοπίων.
Το Β κεφάλαιο απευθύνεται στους αστρόφιλους και ερασιτέχνες αστρονόμους μεσαίου επιπέδου, που έχουν βιώματα από παρατηρήσεις και θα ήθελαν να μάθουν περισσότερα για να προβούν σε μια αγορά που θα καλύψει τις ανάγκες τους για πολλά χρόνια.
για να έχει κάποιος άρτια και αμερόληπτη γνώμη σε ένα τέτοιο άγνωστο για τους περισσότερους θέμα, είναι αναγκαίο να διαθέτει μακρόχρονη εμπειρία στη βραδινή παρατήρηση
Α' ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΑΡΧΑΡΙΟΙ
Στο παρελθόν, λόγω της ενασχόλησής μου με το αντικείμενο των τηλεσκοπίων, αμέτρητες φορές φίλοι γνωστοί και άγνωστοι με είχαν ρωτήσει «τι τηλεσκόπιο να αγοράσουν» για αυτούς, τα παιδιά τους ή τους φίλους τους. Αυτή η ερώτηση μοιάζει πολύ με αυτή: «τι αυτοκίνητο να πάρω;» Έτσι, τις περισσότερες φορές τους απαντούσα φέρνοντας παραδείγματα με αυτοκίνητα, μιας και οι άνθρωποι γνωρίζουν πολλά περισσότερα για αυτοκίνητα παρά για τηλεσκόπια.
Για να κατευθύνεις λοιπόν έναν μελλοντικό αγοραστή αυτοκινήτου, θα πρέπει να ξέρεις πρώτα από όλα κάποια στοιχεία του αγοραστή και βεβαίως το προφίλ του τελικού χρήστη. Έτσι, εκτός από το ποσό που θα ήθελε να διαθέσει κάποιος αγοραστής αυτοκινήτου θα πρέπει να γνωρίζεις και άλλα στοιχεία όπως, τι επάγγελμα κάνει, τι θα ήθελε να κάνει με αυτό, σε τι δρόμους θα το κυκλοφορεί, πόσο καλά ξέρει να το χειρίζεται, τι φορτίο θα μεταφέρει, πόσο θα μπορούσε να πληρώνει κάθε χρόνο για την συντήρησή του, τι μάζα να έχει και ποιες οι εξωτερικές διαστάσεις του, την ηλικία του, κτλ.
Όλα τα παραπάνω είναι εντελώς απαραίτητα αφού δεν επιθυμείς να κάνει κάποιος λανθασμένη αγορά και ένας φοιτητής να πάρει ένα αγροτικό, ένας οικογενειάρχης να πάρει ένα διθέσιο ή ακόμη χειρότερα ένας αγρότης να πάρει ένα χαμηλό αυτοκίνητο πίστας.
Κάτι ανάλογο ισχύει και στα τηλεσκόπια. Έτσι, θα πρέπει να γνωρίζουμε το προφίλ του τελικού χρήστη, (όπως την ηλικία του και την σωματική του διάπλαση, σε περίπτωση παιδιού αν θα έχει ή όχι βοήθεια από κάποιον ενήλικο, το επίπεδο αγγλικών του, αν έχει ευχέρεια στους υπολογιστές κτλ). Επίσης, πρέπει να γνωρίζουμε τον τόπο από όπου θα κάνει συνήθως παρατήρηση, (όπως αν είναι κοντά στη θάλασσα, αν έχει μεγάλη φωτορύπανση κτλ), καθώς και τον σκοπό χρήσης του τηλεσκοπίου (π.χ. για έρευνα, για εκπαίδευση, για διασκέδαση, για την λήψη αστροφωτογραφιών, για επαγγελματική χρήση κ.α.)
ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΑΓΟΡΑΣΩ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΤΗΛΕΣΚΟΠΙΟ;
Μικρά επιτραπέζια τηλεσκόπια (Sky-Watcher και Celestron) για παιδιά έως 11 ετών. Κατασκευάζονται από την SYNTA στην Taiwan. Παρότι δεν έχουν παραβολοειδή κάτοπτρα, είναι σίγουρο πως οι εικόνες των ανάγλυφων κρατήρων στην Σελήνη θα ενθουσιάσει όλα τα παιδιά!
Ένας ενήλικος που έχει διαμορφώσει προσωπικότητα και χαρακτήρα, δεν είναι κακό να έχει και ένα τηλεσκόπιο έστω για ψυχαγωγία. Τα παιδιά όμως, τι το χρειάζονται; Είναι ένα ερώτημα που το κάνουν κάποιοι κατά καιρούς και θα προσπαθήσω να απαντήσω.
Τα παιδιά, όταν φθάσουν στην ηλικία των 10-11 ετών που αποκτούν πλήρη συνείδηση του χώρου και χρόνου, από τη φύση τους θέλουν να εξερευνήσουν τον κόσμο που τα περιβάλλει. Αυτή είναι ίσως η πιο κρίσιμη ηλικία που χρειάζονται παρακίνηση και σωστή καθοδήγηση από τους γονείς και έμπνευση από τους δασκάλους. Είμαι πεπεισμένος ότι, η αγορά ενός μικρού τηλεσκοπίου που εύκολα μπορεί να μάθει να χειρίζεται ένα παιδί 10-14 ετών, είναι η καλύτερη επιλογή για να του γεννήσει ερεθίσματα και αμέτρητες απορίες για την φύση γύρω του, να δομήσει σωστά τον εγκέφαλό του και να το εισάγει στη μεθοδολογία του πειραματισμού και της μέτρησης δηλαδή στον αληθινό κόσμο των Φυσικών Επιστημών.
Μια τέτοια επένδυση, μαζί με την βασική κατανόηση του πελώριου και μακρινού (στοιχεία της αστρονομίας), είναι πιθανό να λειτουργήσει ως πνευματικός σπόρος που σε μελλοντικό χρόνο θα παραγάγει καρπούς, θωρακίζοντάς το απέναντι στις ψευδο-επιστήμες και στα λογικοφανή παραμύθια των τσαρλατάνων της εποχής μας.
Είναι αναγκαίο σήμερα παρά ποτέ, οι μελλοντικοί πολίτες να έχουν πρωτίστως γνώση και μετά γνώμη, για να παίρνουν σωστές αποφάσεις για σημαντικά πράγματα, όπως για παράδειγμα για το περιβάλλον της Γης, την μοναδική κατοικία του ανθρώπου και των άλλων όντων που ζουν σε αυτή.
Μόνο η γνώση που παράγεται με κόπο και πολυετή μελέτη και προέρχεται από εργαστηριακές μετρήσεις και επιστημονικές παρατηρήσεις με όργανα και συσκευές ακριβείας είναι ωφέλιμη και όχι αυτή που πλασάρεται από κάποιους, οι οποίοι αγνοούν την λογική και τους βασικούς νόμους της Φυσικής. Η αγορά ενός τηλεσκοπίου θα διαμορφώσει ένα παιδί με υγιή χαρακτήρα αφού θα διδαχθεί την ταπεινότητα, αρετή που αποκτιέται μέσα από την γνώση και την συνειδητοποίηση της θέσης της Γης στο Σύμπαν.
Η ενασχόληση με την αστρονομία θα κρατήσει ένα παιδί μακριά από τους ψεύτικους κόσμους των ανεξήγητων φαινομένων, τους αστικούς μύθους, τις δεισιδαιμονίες και όλων των συναφών ή παραπλήσιων ανοησιών που τις περισσότερες φορές έχουν σκοπό το οικονομικό όφελος επιτηδείων.
ΓΕΝΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ
Πριν μιλήσουμε για την «αγορά τηλεσκοπίου» θα πρέπει να γνωρίσουμε τα τηλεσκόπια, να ορίσουμε και να κατανοήσουμε κάποια από τα στοιχεία τους και να μάθουμε λίγα από την ορολογία των φυσικών χαρακτηριστικών τους. Πιο αναλυτικά για όλα αυτά, θα αναφερθούμε στο Β κεφάλαιο.
Δεν υπάρχουν παιδικά, ερασιτεχνικά και επαγγελματικά τηλεσκόπια. Με την λέξη τηλεσκόπιο εννοούμε το οπτικό όργανο που μπορεί να μεγεθύνει τα μακρινά αντικείμενα, (μας δημιουργεί μια ψευδαίσθηση ότι «τα φέρνει πιο κοντά») και διαθέτει διάμετρο οπτικού σωλήνα ίσο ή μεγαλύτερο από 70mm περίπου. Εξαιρούνται βεβαίως αυτά που είναι «φτηνιάρικα παιχνίδια» και κατασκευασμένα με πλαστικούς φακούς και ευτελή υλικά που πωλούνται σε καταστήματα παιχνιδιών και κοστίζουν κάτω από 100 ευρώ περίπου. Τα πραγματικά τηλεσκόπια κοστίζουν από 150 ευρώ περίπου, χωρίς όριο προς το ακριβότερο. Με ένα μικρό τηλεσκόπιο των 150 ευρώ μπορούμε να διακρίνουμε εύκολα τους αμέτρητους κρατήρες της Σελήνης και ότι ο πλανήτης Κρόνος έχει δακτυλίδι!
Όλα τα τηλεσκόπια είναι κατασκευασμένα για να κάνουν πρωτίστως μία δουλειά, να συλλέγουν ακτινοβολία (φως). Με ένα τηλεσκόπιο που μπορεί να συλλέξει περισσότερη ακτινοβολία μπορούμε να παρατηρήσουμε καλύτερα ένα αντικείμενο, αφού η μεγεθυμένη εικόνα του είναι ικανοποιητικά φωτισμένη και έτσι διακρίνουμε περισσότερες λεπτομέρειες επάνω της. Στο εξής, θα ασχοληθούμε μόνο με τα οπτικά τηλεσκόπια, αυτά δηλαδή που είναι ικανά να συλλέγουν φως στα ορατά μήκη κύματος, δηλαδή αυτά που μπορούμε να δούμε με τα μάτια μας.
ΤΑ ΜΕΡΗ ΕΝΟΣ ΤΗΛΕΣΚΟΠΙΟΥ
Τα τηλεσκόπια αποτελούνται από δύο μέρη: Τον οπτικό σωλήνα και την στήριξή τους.
Ο ΟΠΤΙΚΟΣ ΣΩΛΗΝΑΣ | |
Ανάλογα με τον οπτικό σχεδιασμό οι οπτικοί σωλήνες των τηλεσκοπίων κατατάσσονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. α) στα διοπτρικά, που διαθέτουν φακό στο μπροστινό μέρος του σωλήνα τους β) στα κατοπτρικά, που διαθέτουν κάτοπτρο (καθρέφτη) στο πίσω μέρος του σωλήνα τους γ) στα καταδιοπτρικά που διαθέτουν φακό μπροστά και κάτοπτρο πίσω. | |
 | |
Οι τρεις κύριες κατηγορίες τηλεσκοπίων, ανάλογα με τον οπτικό σχεδιασμό τους. | |
Η ΣΤΗΡΙΞΗ | |
Η Στήριξη ενός τηλεσκοπίου μπορεί να διαθέτει τρίποδο ή όχι. | |
Τύποι Στηρίξεων | |
Οι κυριότεροι τύποι στηρίξεων που διαθέτουν τρίποδο είναι οι παρακάτω | |
α) Υψοαζιμουθιακή απλή. Με αυτήν σκοπεύουμε και κινούμε τον οπτικό σωλήνα χειροκίνητα καθ ύψος και κατ αζιμούθιο (δηλαδή πάνω-κάτω και δεξιά-αριστερά). | |
 | |
Χειροκίνητη Υψοαζιμουθιακή Στήριξη AZ3 & AZ5 | |
Χειροκίνητη Υψοαζιμουθιακή Στήριξη τηλεσκοπίου. (Altazimuth mount)
β) Υψοαζιμουθιακή αυτοματοποιημένη (ρομποτική).
Αυτή η στήριξη έχει ενσωματωμένο μηχανισμό με υπολογιστή όπου ο οπτικός σωλήνας κινείται προς τον στόχο (Go To the object) και παρακολουθεί (tracks) το ουράνιο σώμα. Αν το μήκος του οπτικού σωλήνα το επιτρέπει (δηλαδή είναι αρκετά κοντός), τότε διαθέτει φουρκέτα ή μονό μπράτσο για καλύτερη έδραση.
Αυτοματοποιημένες Υψοαζιμουθιακές Στηρίξεις: SLT, DISCOVERY, AZ-GTe, EVOLUTION, SE
γ) Ισημερινή απλή, ή εφοδιασμένη με μοτέρ παρακολούθησης.
Αυτή η στήριξη απαιτεί αρχικό προσανατολισμό με τον πολικό αστέρα. Λειτουργεί χειροκίνητα. Στην περίπτωση που διαθέτει μοτέρ παρακολούθησης (που ονομάζεται αστροστάτης), τότε η σκόπευση γίνεται χειροκίνητα και η παρακολούθηση αυτόματα.
Ισημερινές Στηρίξεις: AZ-EQ AVANT, EQ2, EQ3-2, EQ5.
Οι δύο στα αριστερά μπορούν να δεχθούν μοτέρ κίνησης στον άξονα της ορθής αναφοράς. Οι δύο στηρίξεις στα δεξιά μπορούν να δεχθούν μοτέρ κίνησης και στους δύο άξονες, ή να αναβαθμιστούν πλήρως σε αυτοματοποιημένες-GoTo.
Ισημερινή Στήριξη τηλεσκοπίου (Equatorial mount). Μπορεί να δεχθεί μοτέρ κίνησης στον άξονα της ορθής αναφοράς.
Μικρή Ισημερινή στήριξη Sky-Watcher AZ-EQ AVANT. Μπορεί να δεχθεί μικρό τηλεσκόπιο ή φωτογραφική μηχανή βάρους έως και 3 Kg. Λειτουργεί και ως Υψοαζιμουθιακή. Αριστερά: εφοδιασμένη με μοτέρ κίνησης στον άξονα της ορθής αναφοράς.
δ) Ισημερινή αυτοματοποιημένη (ρομποτική).
Αυτή η στήριξη απαιτεί αρχικό προσανατολισμό με τον πολικό αστέρα και έχει ενσωματωμένο μηχανισμό με υπολογιστή όπου ο οπτικός σωλήνας κινείται προς τον στόχο αυτόματα (Go To the object) και παρακολουθεί (tracking) το ουράνιο σώμα.
Έχουν αναβαθμιστεί με προαιρετικό κιτ ως πρόσθετο αξεσουάρ και έχουν μετατραπεί πλήρως σε αυτοματοποιημένες-GoTo.
ε) Στήριξη Dobsonian
Αν η στήριξη του οπτικού σωλήνα δεν διαθέτει τρίποδο τότε ο οπτικός σωλήνας στηρίζεται σε ειδικό έδρανο επί του εδάφους (ή επάνω σε στιβαρό τραπέζι αν είναι πολύ μικρό το τηλεσκόπιο) και λέγεται στήριξη Dobsonian. Αυτή η στήριξη είναι υψοαζιμουθιακή και επιτρέπει στο τηλεσκόπιο να κινείται καθ’ ύψος και κατ’ αζιμούθιο (δηλαδή πάνω-κάτω και δεξιά-αριστερά). Είναι δυνατόν η στήριξη Dobsonian να διαθέτει μηχανισμό με υπολογιστή και να κινείται αυτόματα κατά την σκόπευση και την παρακολούθηση των ουρανίων σωμάτων.
ΟΠΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Παρακάτω θα αναλύσουμε τα κυριότερα οπτικά χαρακτηριστικά που έχει ο οπτικός σωλήνας ενός τηλεσκοπίου.
ΦΩΤΟΣΥΛΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ
Σε όλα τα τηλεσκόπια η συλλογή της ακτινοβολίας γίνεται μέσω του κύριου φακού ή του κύριου κατόπτρου που διαθέτει. Το κύριο χαρακτηριστικό του τηλεσκοπίου είναι η ικανότητα της φωτοσυλεκτικότητας (δηλαδή πόσο φως μαζεύει). Αυτή εξαρτάται εκθετικά από την διάμετρο του οπτικού σωλήνα. Κατά αντιστοιχία στα αυτοκίνητα είναι η ισχύς δηλ. τα άλογα (ίπποι) που έχει ένα αυτοκίνητο. Αν ένα τηλεσκόπιο έχει διπλάσια διάμετρο φακού ή κατόπτρου από ένα άλλο, τότε έχει και 2^2=4, δηλαδή τετραπλάσια συλλεκτική ικανότητα φωτός και κατά συνέπεια είναι 4 φορές πιο ισχυρό.
ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ
Ένα άλλο χαρακτηριστικό ενός οπτικού σωλήνα είναι η διακριτική (διαχωριστική) ικανότητα που έχει. Σε αυτή την περίπτωση, αν ένας οπτικός σωλήνας έχει διπλάσια διάμετρο φακού ή κατόπτρου από έναν άλλο, τότε έχει και διπλάσια διακριτική ικανότητα. Για παράδειγμα ως προς την διακριτική ικανότητα θα λέγαμε πως στο τηλεσκόπιο με την μικρή διάμετρο θα μπορούσαμε να διακρίνουμε και να μετρήσουμε τα δόντια μιας χτένας π.χ. σε απόσταση έως τα 100 μέτρα, ενώ με το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο που διαθέτει διπλάσια διάμετρο, θα μπορούσαμε να τα μετρήσουμε έως και τα 200 μέτρα περίπου.
ΕΣΤΙΑΚΟ ΜΗΚΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ
Άλλα χαρακτηριστικά που διαθέτει ένας οπτικός σωλήνας είναι το εστιακό του μήκος και η μεγέθυνση που επιτυγχάνεται μέσω των προσοφθαλμίων που διαθέτει. Το προσοφθάλμιο είναι ένα σύστημα μικρών φακών που βάζουμε στο πίσω ή πλάγιο μέρος του οπτικού σωλήνα και αναλόγως καθορίζεται η μεγέθυνση που κάνει το τηλεσκόπιο. Τα προσοφθάλμια θα μπορούσαμε να τα παρομοιάσουμε με τις ρόδες ενός αυτοκινήτου, χωρίς αυτά, τα τηλεσκόπια δεν λειτουργούν.
Η μεγέθυνση δεν αποτελεί χαρακτηριστικό ισχύος ενός τηλεσκοπίου, παρόλο που μερικές φορές διαφημίζεται ως τέτοιο για εντυπωσιασμό στα φτηνιάρικα τηλεσκόπια. Θα πρέπει να έχουμε πάντα κατά νου την φράση: «ισχυρά τηλεσκόπια είναι αυτά με τους χοντρούς σωλήνες και όχι αυτά με τις πολλές μεγεθύνσεις». Το εστιακό μήκος είναι το μήκος της διαδρομής που κάνει το φως μέσα στον οπτικό σωλήνα μέχρι να φθάσει στο προσοφθάλμιο.
Τόσο το μεγάλο εστιακό μήκος όσο και η μεγάλη μεγέθυνση έχουν ως αποτέλεσμα την μείωση του εύρους του πεδίου παρατήρησης, δηλαδή το μακρινό αντικείμενο «δεν χωράει» ολόκληρο μέσα στο πεδίο και έτσι βλέπουμε ένα μόνο μέρος του. Για παράδειγμα, με ένα πολύ μεγάλο τηλεσκόπιο, στη Σελήνη παρατηρούμε μόνο ένα κομμάτι της επιφάνειάς της με λίγους κρατήρες και όχι ολόκληρη τη Σελήνη.
Το μεγάλο διοπτρικό τηλεσκόπιο Newall έχει διάμετρο αντικειμενικού φακού 635mm και εστιακό μήκος 9,1 μέτρα! Κατασκευάστηκε το 1869 στην Αγγλία και το συνολικό του βάρος είναι 9 τόνους. Σήμερα βρίσκεται στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών στην Πεντέλη και λειτουργεί από το 1959. Ο θόλος που φιλοξενείται έχει διάμετρο 14 μέτρα. Το τηλεσκόπιο Newall όταν κατασκευάστηκε ήταν το μεγαλύτερο διοπτρικό τηλεσκόπιο του κόσμου.
ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ
Στην περίπτωση που χρειαζόμαστε ένα τηλεσκόπιο που είναι καταλληλότερο για επίγεια παρατήρηση, π.χ. από ένα γραφείο ή μπαλκόνι με θέα, τότε τα πράγματα είναι σχετικά απλά και εύκολα. Όταν όμως θέλουμε να παρατηρήσουμε τον νυκτερινό ουρανό με τα αμέτρητα ουράνια σώματα, τότε θα πρέπει να γνωρίζουμε τα παρακάτω.
ΟΓΚΟΣ ΚΑΙ ΒΑΡΟΣ
Το βάρος και ο όγκος του τηλεσκοπίου είναι ένας παράγοντας που πρέπει να σκεφτούμε επειδή η παρατήρηση γίνεται πάντα μακριά από τα φώτα των πόλεων. Τα ισχυρά τηλεσκόπια είναι μεγάλα και βαριά. Για να τα χρησιμοποιούμε συχνά πρέπει να μπορούμε να τα μεταφέρουμε εύκολα. Προσοχή λοιπόν στις διαστάσεις του αυτοκινήτου μας, στην ηλικία μας και στη σωματική μας διάπλαση.
ΦΩΤΟΡΥΠΑΝΣΗ
Η παρατήρηση αμυδρών ουράνιων αντικειμένων δεν είναι δυνατή μέσα από το τζάμι ενός ζεστού δωματίου, ούτε από το κέντρο μιας πόλης με άπλετο τεχνητό φωτισμό. Η ισχυρή φωτορύπανση που είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας, στην ουσία τυφλώνει τα μάτια μας και καθιστά εντελώς ανίκανα τα τηλεσκόπιά μας. Έτσι λοιπόν η παρατήρηση γίνεται μόνο από την ύπαιθρο, με την βοήθεια ενός ουράνιου χάρτη και ενός κόκκινου φακού κεφαλής. Οι νύκτες που θα πάμε για παρατήρηση θα πρέπει να είναι εκείνες που δεν έχουν «γεμάτο» φεγγάρι, ή ακόμη χειρότερα πανσέληνο, γιατί αυτό προκαλεί ισχυρότατη φωτορύπανση που ακυρώνει την παρατήρηση αμυδρών αντικειμένων. Η χρήση λευκού φωτός δεν επιτρέπεται. Τα τηλεσκόπια όσο ισχυρά και μεγάλα και αν είναι δεν αποδίδουν καθόλου σε συνθήκες ισχυρής φωτορύπανσης. Κατά αντιστοιχία και ως παράδειγμα θα λέγαμε πως ο χωματόδρομος ακυρώνει τις επιδόσεις ενός ισχυρού και γρήγορου αυτοκίνητου.
ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ
Τα τηλεσκόπια απαιτούν κάποιες λίγες γνώσεις για την συναρμολόγηση και το στήσιμό τους. Επίσης, μπορεί να χρειάζονται προσανατολισμό, ζύγισμα και λίγες γνώσεις υπολογιστή και αγγλικής γλώσσας. Για αυτό θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι η ηλικία και οι ικανότητες του χρήστη μπορούν να αντεπεξέλθουν.
ΤΣΟΥΧΤΕΡΟ ΚΡΥΟ
Επίσης, θα πρέπει να σκεφτούμε και τις συνθήκες νυκτερινής παρατήρησης και να μάθουμε να ντυνόμαστε σωστά. Θα πρέπει να έχουμε εφοδιαστεί με ρούχα για χαμηλές θερμοκρασίες, όπως ισοθερμικά εσώρουχα, ζακέτα fleece, παντελόνι σκι, χειμερινό μπουφάν, ζεστές κάλτσες, μπότες, κάλυμμα κεφαλής-σκουφί.
ΕΞΑΣΚΗΣΗ
Αμέσως μετά την αγορά και πριν βγούμε την νύχτα για την πρώτη χρήση του νέου μας τηλεσκοπίου, θα πρέπει οπωσδήποτε να το έχουμε στήσει 1-2 φορές και να εξοικειωθούμε με αυτό, να μάθουμε πρώτα να σκοπεύουμε την ημέρα σε επίγειους στόχους (π.χ. ένα μακρινό μοναχικό δέντρο στην κορυφογραμμή ή μια πινακίδα), να μάθουμε την εναλλαγή των προσοφθαλμίων και την ευθυγράμμιση του ερευνητή με τον οπτικό σωλήνα. [Ο ερευνητής (finder) είναι μία μικρή διόπτρα όσο μια παλάμη και μας βοηθά στην στόχευση].
Όλα τα παραπάνω αφορούν μια σωστή προετοιμασία νυκτερινής παρατήρησης αμυδρών ουράνιων αντικειμένων που βρίσκονται στον «βαθύ ουρανό» και είναι εξαιρετικά μακριά και έξω από το ηλιακό μας σύστημα. Ένα πλανητικό νεφέλωμα, ένα σφαιρωτό σμήνος αστέρων, ή ένας γαλαξίας είναι κάποια από αυτά. Βέβαια, αν θέλουμε απλά να «χαζέψουμε» τους κρατήρες της Σελήνης, ή έναν μεγάλο πλανήτη δεν απαιτείται τέτοια προετοιμασία και μπορεί να πραγματοποιηθεί σχεδόν το ίδιο καλά από το μπαλκόνι μας παρά τα έντονα φώτα της πόλης.
ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΙΣΗ ΤΩΝ ΟΠΤΙΚΩΝ
Πριν εξετάσουμε τις διαφορετικές περιπτώσεις ανθρώπων που θα ήθελαν να αγοράσουν το πρώτο τους τηλεσκόπιο, θα πρέπει να επισημάνω ότι δεν θα πρέπει να μας φοβίζει μια αγορά και να τρομοκρατούμαστε όταν διαβάζουμε ή ακούμε διάφορα σχετικά με την συντήρηση, καθαρισμό και ευθυγράμμιση των οπτικών που απαιτείται σε ένα τηλεσκόπιο. Όλα αυτά αφορούν κυρίως τα ακριβά και μεγάλα τηλεσκόπια που έχουν μεγάλη ακρίβεια στα οπτικά, ηλεκτρονικά και μηχανικά τους μέρη. Στην πραγματικότητα τα φθηνότερα τηλεσκόπια που απευθύνονται σε αρχάριους δεν χρειάζονται απολύτως καμία συντήρηση ή ευθυγράμμιση των οπτικών, αρκεί να τα προσέχουμε κατά την μεταφορά τους, στο χειρισμό τους και βεβαίως να μην αγγίζουμε τις οπτικές επιφάνειές τους. Τα τηλεσκόπια είναι κατασκευασμένα έτσι που παραμένουν αλώβητα για εκατοντάδες νυχτερινές παρατηρήσεις, δηλαδή για πάρα πολλά χρόνια.
ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΣΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΑΓΟΡΑΣΤΩΝ ΜΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΗΛΕΣΚΟΠΙΩΝ
Για την καλύτερη αντιστοίχιση ομάδων ανθρώπων με κάποιους τύπους και κατηγορίες ολοκληρωμένων τηλεσκοπίων, ακολουθεί ο πίνακας 1, με τις περιπτώσεις που θεωρώ τις πιο συνηθισμένες.
Οι άλλες περιπτώσεις που αφορούν αγορές με υψηλότερο προϋπολογισμό (π.χ. για αστροφωτογράφιση μέσα από τηλεσκόπιο, τηλεσκόπια για έρευνα, τηλεσκόπια πολύ μεγάλης διαμέτρου κτλ.) θα αναλυθούν στο Β κεφάλαιο.
Στον παραπάνω πίνακα 1, βλέπουμε ότι κάποια κατηγορία τηλεσκοπίου είναι δυνατόν να απευθύνεται σε διαφορετικές ομάδες ανθρώπων ή κάποια ομάδα ανθρώπων θα μπορούσε ορθά να επιλέξει διαφορετικές κατηγορίες τηλεσκοπίων. Αυτό συμβαίνει επειδή αφενός τα τηλεσκόπια δεν κοστίζουν το ίδιο και αφετέρου ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετική δεξιότητα στη χρήση του τηλεσκοπίου καθώς επίσης και στην δυνατότητα μεταφοράς και μετάβασης σε κατάλληλες τοποθεσίες για παρατήρηση.
ΤΕΛΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
Κατά την αποκωδικοποίηση του Πίνακα 1 μπορούμε να επισημάνουμε τα εξής:
ΑΝΗΛΙΚΟΙ
Για τους ανήλικους, ως πρώτο τηλεσκόπιο επιλέγουμε ένα με διοπτρικό οπτικό σωλήνα 70-120mm. Θα πρέπει να είναι πολύ απλό στο χειρισμό του, να έχει μικρό όγκο και βάρος και να μην διαθέτει πολύπλοκους μηχανισμούς. Εξαιρούνται οι περιπτώσεις που αφορούν έφηβους 14-18 ετών που έχουν έφεση στην αστρονομία και με την κατάλληλη εκπαίδευση θα μπορούσαν να χειριστούν πολύπλοκους μηχανισμούς όπως οι ισημερινές στηρίξεις, ή ογκωδέστερα κατοπτρικά τηλεσκόπια έως και 8 ιντσών (200mm).
ΦΟΙΤΗΤΕΣ
Ένας φοιτητής θα μπορούσε να αγοράσει οποιοδήποτε από τους παραπάνω τύπους τηλεσκοπίων. Αν επιθυμεί την ευκολία του ως προς το στήσιμο του τηλεσκοπίου και την διασκέδασή του με χαμηλό κόστος θα μπορούσε να επιλέξει ένα Dobsonian 8 ιντσών (δηλαδή 20 cm περίπου). Αν θέλει να εντρυφήσει στην αστρονομία θέσεως και να κατανοήσει καλύτερα τις κινήσεις του ουρανού θα πρέπει να επιλέξει τηλεσκόπιο με ισημερινή στήριξη η οποία στο μέλλον (και με κάποιον πρόσθετο εξοπλισμό) μπορεί να του είναι χρήσιμη κατά την αστροφωτογράφιση. Τέλος, αν διαθέτει πάνω από 1.500 ευρώ μπορεί να πάρει ένα ισχυρό τηλεσκόπιο με ηλεκτρομηχανικούς αυτοματισμούς που θα το έχει για πολλά χρόνια, αρκεί να έχει διάθεση να μάθει τόσο τον ουρανό, όσο και το χειρισμό του τηλεσκοπίου.
ΕΝΗΛΙΚΟΙ
Οι ενήλικοι καλό είναι να επιλέξουν ένα τηλεσκόπιο που κοστίζει πάνω από 350 ευρώ. Αν δεν τους ενδιαφέρει ο όγκος και το βάρος και έχουν συχνή πρόσβαση σε σκοτεινό νυχτερινό ουρανό μακριά από την φωτορύπανση, τότε μπορούν να προμηθευτούν ένα ισχυρό Dobsonian 10 ιντσών. Με αυτό το τηλεσκόπιο θα μπορούν να μάθουν τον ουρανό και να εντοπίζουν τα πάνω από 1.000 αμυδρά αντικείμενα που είναι ικανό το τηλεσκόπιο να παρατηρήσει. Για να εξαντληθούν οι δυνατότητες του τηλεσκοπίου θα περάσουν 100άδες νύχτες κάτω από τον έναστρο ουρανό. Αν είναι αναγκασμένοι να μένουν πάντα μέσα στην φωταγωγημένη πόλη, θα είναι δυνατόν να παρατηρούν μόνο κάποια διπλά αστέρια, και βεβαίως τους πλανήτες και τη Σελήνη. Σε αυτή την περίπτωση ένα τηλεσκόπιο με μικρή διάμετρο 90-120mm είναι αρκετό!
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ
Οι εκπαιδευτικοί που θα ήθελαν ένα τηλεσκόπιο τόσο για αυτούς όσο και για τους μαθητές τους, θα πρέπει να επιλέξουν ένα τηλεσκόπιο με μεγάλη μάζα (για να αντέχει κάπως την αδέξια χρήση των παιδιών), και να έχει βραχύσωμο σωλήνα για να βρίσκεται πάντα σε βολικό ύψος παρατήρησης για τα παιδιά, ασχέτως σε ποιο σημείο του ουρανού είναι στραμμένο. Επίσης θα πρέπει το τηλεσκόπιο να διαθέτει αστροστάτη, ώστε να παρακολουθεί το ουράνιο αντικείμενο δίχως την επέμβαση του εκπαιδευτικού «κάθε λίγο και λιγάκι» για να διορθώνει την στόχευση. (Αυτό συμβαίνει επειδή τα ουράνια αντικείμενα προς παρατήρηση εξέρχονται του οπτικού πεδίου λόγω της περιστροφής της Γης.) Η ιδανική αλλά εξαιρετικά ακριβή λύση θα ήταν ένα τηλεσκόπιο με βραχύσωμο καταδιοπτρικό σωλήνα 6-8 ιντσών επάνω σε υψοαζιμουθιακή στήριξη που διαθέτει όλους τους αυτοματισμούς και μεταφέρεται και στήνεται εύκολα.
Επάνω καταδιοπτρικός σωλήνας (τύπου Maksutov-Cassegrain) διαμέτρου 150mm (6 ιντσών), σε αυτοματοποιημένη ισημερινή στήριξη EQ5 PRO SYNSCAN.
Ιδανική αλλά ακριβή λύση για έναν εκπαιδευτικό, τηλεσκόπιο με βραχύσωμο καταδιοπτρικό σωλήνα (τύπου Schmidt-Cassegrain) 8 ιντσών επάνω σε υψοαζιμουθιακή στήριξη. Στην εικόνα το μοντέλο EVOLUTION της CELESTRON.
ΓΟΝΕΙΣ ΜΕ ΠΑΙΔΙΑ
Οι γονείς με παιδιά θα μπορούσαν να επιλέξουν οποιοδήποτε τύπο τηλεσκοπίου συναρτήσει του ποσού που μπορούν να διαθέσουν, των δεξιοτήτων που έχουν και πόσο βαθιά θέλουν να ασχοληθούν με την παρατηρησιακή αστρονομία πρωτίστως αυτοί και μετά τα παιδιά τους. Αν απλά θέλουν να το έχουν ως διασκέδαση ένα φθηνό Dobsonian 8 ιντσών των 400 ευρώ είναι μια καλή αρχή. Αν κάποιος μπορεί να διαθέσει αρκετά περισσότερα χρήματα και έχει γρήγορη πρόσβαση σε σκοτεινό ουρανό (π.χ. ζει στην επαρχία και βλέπει αμέτρητα αστέρια με γυμνό μάτι), τότε μπορεί να κάνει την υπέρβαση και να πάρει ακόμα πιο ισχυρό τηλεσκόπιο με ή χωρίς αυτοματισμούς. Τέλος, οι γονείς που δεν έχουν συχνή πρόσβαση σε σκοτεινούς ουρανούς και θέλουν απλά να διεγείρουν τη φαντασία των παιδιών τους και να τα στρέψουν προς τις θετικές επιστήμες και στον πειραματισμό, μπορούν να προμηθευτούν ένα τηλεσκόπιο των 90-150mm.
ΕΠΙΓΕΙΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ
Οι άνθρωποι που θέλουν να βλέπουν κυρίως επίγεια αντικείμενα όπως τη θέα από το μπαλκόνι τους, ή του γραφείου τους, ή να παρατηρούν την χλωρίδα και την πανίδα της φύσης, τότε αναγκαστικά θα επιλέξουν ένα τηλεσκόπιο διοπτρικό, ή καταδιοπτρικό επάνω σε υψοαζιμουθιακή στήριξη χωρίς ηλεκτρονικά και πολύπλοκους μηχανισμούς. Το τηλεσκόπιο αυτό δεν απαιτείται να είναι πάνω από 120mm (σε διάμετρο), αλλά θα πρέπει οπωσδήποτε να διαθέτει μικρό καθρέπτη ή πρίσμα ορθού ειδώλου για να βλέπουμε ορθά είδωλα και όχι ανεστραμμένα. Τέλος, ο κάτοχος ενός τέτοιου τηλεσκοπίου θα μπορεί κάλλιστα να το στρέψει στον νυκτερινό ουρανό και να παρατηρήσει θαυμάσια τους κρατήρες στη Σελήνη, τους δορυφόρους του Δία, τα δακτυλίδια του Κρόνου και πλήθος άλλων λαμπρών ουρανίων αντικειμένων!
Κλασσική επιλογή για επίγεια παρατήρηση είναι ένα διοπτρικό τηλεσκόπιο 90mm σε απλή υψοαζιμουθιακή στήριξη.
ΧΕΙΡΟΚΙΝΗΤΟ Η ΑΥΤΟΜΑΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΤΗΛΕΣΚΟΠΙΟ;
Οι περισσότεροι ερασιτέχνες αστρονόμοι έχουν εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις στο αν θα πρέπει κάποιος να επιλέξει ένα αυτοματοποιημένο (Go-To) τηλεσκόπιο ή όχι. Αυτή η ασυμφωνία οφείλεται στο γεγονός ότι ο κάθε ερασιτέχνης κρίνει από τις δικές του ικανότητες, το δικό του επίπεδο αστρονομικών γνώσεων και επίσης μπορεί να έχει στο μυαλό του διαφορετικό ποσό να διαθέσει.
Πράγματι, ένα αυτοματοποιημένο τηλεσκόπιο μπορεί να σου «λύσει τα χέρια» και να λειτουργήσει ως δάσκαλος και να σου διδάξει γρηγορότερα τον ουρανό. Όμως, ο χειρισμός ενός τέτοιου τηλεσκοπίου απαιτεί κάποιες ελάχιστες προαπαιτούμενες γνώσεις ειδάλλως οι αυτοματισμοί θα είναι άχρηστοι. Εάν λοιπόν είμαστε πεπεισμένοι ότι θέλουμε και μπορούμε να διαθέσουμε λίγο χρόνο για να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε, τότε ΝΑΙ είναι καλό να αγοράσουμε ένα τηλεσκόπιο με αυτοματισμούς, αρκεί να επιλέξουμε κάποιο δοκιμασμένο και ακριβό μοντέλο για να έχει μεγαλύτερη αξιοπιστία στο πέρασμα των ετών.
Σε διαφορετική περίπτωση, μπορούμε να ξεκινήσουμε να παρατηρούμε τον ουρανό με ένα χάρτη-επιπεδόσφαιρο και τη βοήθεια ενός κόκκινου φακού κεφαλής και να μάθουμε τους βασικούς αστερισμούς και τον τρόπο που κινείται η ουράνια σφαίρα ανά ώρα και ανά εποχή. Έτσι σε σύντομο χρόνο θα είμαστε σε θέση να προμηθευτούμε ένα χειροκίνητο τηλεσκόπιο που θα μπορούμε να το χειριζόμαστε θαυμάσια. Κάποια χειροκίνητα τηλεσκόπια διαθέτουν στηρίξεις που μπορούν να αναβαθμιστούν με έξτρα εξαρτήματα και να μετατραπούν σε αυτοματοποιημένα. Τέλος, αν κάποιος είναι γνώστης της φωτογράφισης και είναι απόλυτα βέβαιος πως δεν τον ενδιαφέρει τόσο η παρατήρηση και θα ήθελε περισσότερο να ασχοληθεί με την αστροφωτογράφιση, τότε θα πρέπει να διαθέσει μεγαλύτερα ποσά και να ξεκινήσει με μία αυτοματοποιημένη ισημερινή στήριξη, κάτι που θα αναλυθεί στο επόμενο Β Κεφάλαιο.
Ο καλύτερος τρόπος για να ξεκινήσει κάποιος την ενασχόλησή του με την αστρονομία είναι να εφοδιαστεί με έναν χάρτη του ουρανού και έναν κόκκινο φακό κεφαλής. Μετά θα πρέπει να μεταφερθεί στην εξοχή, μακριά από τα λευκά φώτα των πόλεων και να μάθει σιγά σιγά να προσανατολίζεται και να αναγνωρίζει τους ευδιάκριτους αστερισμούς. Οι εφαρμογές στα κινητά και τα τάμπλετ δεν βοηθούν πολύ επειδή μας τυφλώνουν με το φως τους και δεν μπορούμε να διακρίνουμε τους αμυδρούς αστέρες.
